Verdun. Nog erger dan de Somme

Zaterdag 13/07/2013

Slapen doe ik wel want als ik eenmaal wakker ben en wil gaan kijken hoe laat het is hoor ik net het klokje van de kerk slaan en ik tel mee, 9 slagen begot. Moet er dus wel uit want weet van geen kanten wat mijn route in tijd zal kosten.
Brood dat ik van thuis meehad is op (laatste heb gisteren weggegooid) en geen winkel of zo meer gehad waar ik nieuw kon kopen. Ik doe dan maar de pak pannenkoeken op die ik meehad van thuis als desserts. Zijn ook lekker als ontbijt :-) .

De zon schijnt nog altijd fel, dus smeer ik me maar een beetje in vooraleer ik de wandelsandalen aantrek om de trap naar de verdwenen heuveltop aan te vallen.
Mispak me wat aan de helling. Er zijn een deel trappen, hellende stukken pad, scheve trapachtige dingen, van alles wat maar in alle geval gaat het omhoog, en snel.
Ik sta dan ook beetje te puffen en te blazen als ik eindelijk het monument, dat er uiteraard staat, bereik.

In de reisgids staat deze plaats beschreven als een must-do voor wie deze streek bezoekt in het kader van WOI. En dat is niet gelogen. Het zicht is ongelofelijk én onwezenlijk.

Even kort het verhaal:

Zoals de meeste heuveltoppen is ook de top waarop Vauquois toen lag, strategisch van belang om de omliggende streek te beheersen. En zoals op de meeste plekken op het front slagen de Duitsers er in deze high ground te bezetten. De Fransen doen veel moeite om die terug te pakken en uiteindelijk lukt hen dat bijna. Gevolg: patstelling. (waar hebben we dat nog gehad, o ja, over zo ongeveer het hele westelijke front).

De Duitsers bezetten de ene helling, de Fransen die aan de andere kant. Het dorp op de top (of wat er dan nog van overblijft) ligt er tussen. Loopgraven aan beide kanten zo'n 20 - 30 m van elkaar. Men geraakt geen duimbreed meer vooruit over de grond. Dus gaan ze ondergronds. Ook hier wordt door beide partijen een heel stelsel van tunnels en kamers gegraven, in drie niveaus, in totaal zo'n 17 km (ja zeventien kilometer)... .Zowel om de eigen troepen te herbergen als om onder de linies van de vijand te komen om mijnen te plaatsen. Van de hele frontlijn is dit het gebied waar de meeste mijnen gelegd en tot ontploffing gebracht worden. Voor de cijferfanaten: 199 Duitse en 320 Franse.

Het gevolg is zoals gezegd onwezenlijk. De top van de heuvel en daarmee ook het bestaande dorp, is gewoon verdwenen. Wat rest is een aaneenschakeling van kraters, de één al dieper dan de andere.

Misschien ook typisch is iets wat ik op een infobord lees: Het Duitse gangenstelsel is redelijk goed bewaard en is men nog steeds aan het onderzoekenen renoveren. Ik zag trouwens op het eind van mijn ronde een groep met speleogenuitrusting. Het Franse gangenstel was even uitgebreid maar ... is al helemaal ingestort. Zouden de Duitsers dan toch zoveel beter zijn?

Steeds grotere stukken van die gangen worden ook opengesteld voor het publiek, alleen onder begeleiding. Met hetgeen ik er van zag lijkt me dat ook niet meer dan logisch. Ook bovengronds is nog heel wat van het loopgravenstelsel ongemoeid gelaten en hier en daar wat gerestaureerd.

Het zijn uiteindelijk de Amerikanen die er in slagen de Duitsers te verdrijven in het slotoffensief. Voor het dorp helaas veel te laat. Dit is niet één van de villages détruit, het is gewoon een village disparu.

Ik dacht, afgaande op wat ik gelezen had, dat dit een blitsbezoekje ging worden. Maar wat ik hier allemaal zie houd me toch lang bezig - in alle betekenissen van het woord. De - eigenlijk veel te korte omschrijving in de gids - dat je dit moet gezien hebben, kan ik alleen maar beamen. Weer een ervaring die lang zal blijven hangen. Ik hoop opnieuw dat de foto's ergens iets van het gevoel zullen kunnen helpen vasthouden.

Ik denk dat het al middag of later is als ik uiteindelijk terug bij de mobilhome aankom. Weerom aanpassing van programma nodig. Dat museum van Varenne zal ik maar laten voor wat het is. Ook al is het blijkbaar onder andere gewijd aan deze Vauquoisheuvel. Maar met de musea die ik al zag, kan ik me niet voorstellen dat ik daar iets zal zien dat, wat ik net gezien héb, zal overtreffen.

Blijft dat Amerikaanse Memorial en begraafplaats. Die wil ik toch zien. Dus wel terug naar Varenne om daar het pijltjespad terug op te nemen.

Ik volg de pijlen, die ik voor één keer wel allemaal blijk te vinden. Ik kronkel van links naar rechts, naar boven, naar beneden. Er blijven pijlen staan maar het blijft ook maar duren. Ik passeer wel een Amerikaans monument, ditmaal van Missouri maar dat blijkt niet het gezochte te zijn. Is trouwens veel beperkter van schaal dan dat van Pennsylvania gister. Ik volg verder de pijlen.

Kom onderweg ook de aanduiding van een Duits kerkhof tegen. Dat heb ik nog niet gehad, even van de weg afwijken en nog een kleiner, kronkelender, klimmender, compleet verlaten wegje ingeslagen dat ons naar het Deutscher soldatenfriedhof van Cheppy brengt. Dit ademt toch weer een heel andere sfeer dan wat ik al gezien heb. Ik wordt er niet minder stil om.

Terug naar onze Amerikaanse pijlen. Ik begin me steeds meer af te vragen of het wel de moeite loont. Ik rij steeds verder van Verdun weg, de tijd vliegt en wat als het dan een kerkhof van niemendal en een Memorial van dertien in een dozijn is?
Opeens zie ik echter het memoriaal in de verte boven een hoogte uitsteken. Op het eerste zicht zal dat dozijn geen probleem zijn. En eens ik het bereikt heb wordt dat alleen maar bevestigd. Amerikaanser kan niet. Een enorm hoge kolom met daarop een soort vrijheidsbeeld.

Groot, pompeus eigenlijk en toch indrukwekkend genoeg om er - weeral - stil van te worden. De kolom blijkt trouwens een toren die je kan beklimmen. Met veel trappen. Onze arme kuiten zien af vandaag maar ik bijt door. Het uitzicht dat je boven hebt is ronduit prachtig – zeker bij dit weer.

Het ligt – uiteraard – weer op een fel bevochten heuveltop die de hele streek errond domineert. En ook weer is het dorpje dat hier was, Montfaucon, van de kaart geveegd. Al wat er nog van rest is de ruïne van de kerk die net achter het monument ligt als stille getuigenis van wat zich hier moet afgespeeld hebben. Met in de bossen er rondom nog altijd de sporen van de immer aanwezige loopgraven. Ook hier schrijf ik iets in het register.

Ik ben er alleen aangekomen maar ondertussen zijn er enkele andere bezoekers. Gezien de wissel van slagveld niet langer bussen Britten (en godbetert Britse schoolkinderen) maar auto's Nederlanders die hier om een of andere reden langskomen. Ook in het register blijken veel Nederlandse vermeldingen te staan.

OK voor het memoriaal, nu nog dat kerkhof. Weer links, rechts, op, neer...er lijkt geen eind aan te komen. Maar opeens is dat einde er dan toch. Had ik beter op de kaart gekeken, ik had geweten hoe ver het was want het blijkt er op te staan maar dus inderdaad ver buiten de regio waar ik zocht.

Geloof me vrij, het is geen kerkhof van niemendal. Is bovendien ook het kerkhof waar het trio van "ten oorlog" halt gehouden heeft denk ik.

Is het groot? Nee, het is enorm.

Niet zozeer vanwege het aantal kruisen die er staan. In andere staan er meer, ze hebben ze hier wel wat verder uit elkaar gezet :-) . 

Maar niet alleen daardoor is het zo groot(s). De manier waarop het aangelegd is maakt het, hoe zal ik het noemen, majestueus?

De weg er naar toe verdwijnt gewoon in het domein om er aan de andere kant dan weer uit te komen. Daartussen ben je niet in Frankrijk. Niets er aan is Frans.

Ik kan het niet laten ook hier iets in het register te zetten. Al vind ik het altijd moeilijk om daar iets zinnigs te kunnen in schrijven. Mijn oog valt op twee lijnen boven hetgeen ik schreef en als ik daar Belgique zie staan, ben ik toch benieuwd wat die daar inschreven. Een afknapper. Ze feliciteren ze met het entretien magnifique... Hoe kan je op zo'n plaats nu zoiets stoms, banaals - ook al is het waar - schrijven. Vind ik dan. Soit.

Ik dwaal tussen de kruisen. Lees, zoals steeds, hier en daar de namen om op die manier te proberen mijn respect te betuigen. Ik zie ook verschillende Davidsterren in plaats van een kruis. Ook op dat Duitse kerkhof was me dat trouwens opgevallen.

Wat me hier ook opvalt bij het lezen van de namen is het "allegaartje", al klinkt dat misschien oneerbiedig. Op andere kerkhoven weet je alleen al aan de namen met welk land je te maken hebt. Hier staat een Duitse naam naast een Engelse, dan weer een Italiaanse, Ierse of Poolse of weet ik veel. Je wéét wel dat Amerika een land van immigranten is maar op die manier wordt je er met je neus op gedrukt.

Ik moet me weer dwingen om verder te gaan, Verdun wacht.

Ik loop me al de hele dag - tussendoor dan - af te vragen wat ik vandaag nog ga doen in Verdun. Voor grote bezoeken zal het sowieso weer te laat worden. De camping zoeken die de reisgids aanbeveelt als uitvalsbasis? Naar dat "spektakel" gaan kijken, waar ook die van “ten oorlog” aan meededen of is dat kitch en weggesmeten geld?

Zou in elk geval de dienst van toerisme moeten vinden want mijn reisgids is wat Verdun betreft wel heel summier. Er worden enkel een aantal plaatsen genoemd maar waar die liggen en hoe te bereiken? De meeste vind ik wel op mijn kaart maar om vanuit het centrum daar te geraken is andere koek. En waar ligt die camping dan? Het boek zegt in het centrum maar dat lijkt me weinig waarschijnlijk in zo’n stad. Ben er niet gerust in. Heb nog tijd om te denken want is nog zo'n 35 km naar Verdun. Áls ik er zonder omwegen geraak :-).

Geen omwegen en de camping staat al van aan de stadsgrens aangegeven. Hoewel ik nog steeds niet weet of ik daar wel wil op staan. Heb nog maar net op een camping gestaan, er is dus niet direct praktische nood toe en zomaar ergens staan is toch wel leuker (als er geen rare geluiden zijn ’s nachts lol!). Heb bovendien bijna beslist om naar "Des flammes ...à la Lumière" te gaan kijken (vandaag blijkt enige dag dat het nog kan voor mij) en wie weet waar en wanneer is dat ergens. Ik zal hem eens keuren die camping.

Ik volg wederom de pijltjes + enkele caravans die te traag rijden naar mijn gedacht. Volg daarom even andere pijlen die uiteindelijk op een zigeunerkamp uitkomen. Keren maar en terug braafjes de campingwegwijzers volgen. Weet niet langs waar die me overal leiden maar beslist niet naar het centrum zo lijkt me.

Als ik er uiteindelijk aan kom is de keuring snel achter de rug. Veel te groot, veel te druk, vooral aan het zwembad(!). En ook al lijkt dat zwembad heel aanlokkelijk, ik verkies het er toch maar op te wagen om elders een plaatske te zoeken. Er staan pijltjes Centre Ville en dat centre blijkt dichterbij dan gedacht. Ben daarnet zo te merken gewoon het hele centrum rond gereden om aan de onderkant uit te komen.

Ik kom uit aan wat ik denk de achterkant van de citadel te zijn en aangezien ik die wil bezoeken, die zeker in het centrum ligt én er een ruime parking bij is waarop al enkele mobilhomes staan moet ik niet verder zoeken . Parkeer me daar op een plat plaatsje voor het geval ik daar blijf overnachten en stap uit. Blijkt dat ik, in mijn ijver om zo plat mogelijk te staan iets te dicht bij de hondsrozen geparkeerd heb. Krijg deur niet helemaal open en haal mijn ene knie open aan de doornen. Goe bezig...

Soit, fiets afgepakt (aha, nog eens gebruikt) op zoek naar de information touristique.

Sla op goed geluk een weg in maar die lijkt na wat draaien en keren van het centrum weg te lopen dus ik keer mijn kar en gaan een andere richting uit. Zie er een monument met soldaten en ga alvast eens kijken. Al goed want aan de overkant van die weg, zo'n 50 m naar rechts ligt het/een infokantoor. En als ik goed kijk ligt de straat waar ik daarnet omkeerde nog eens 20m verder :-P

Ik krijg alvast de info die ik zoek en krijg twee plannetjes mee. Eentje voor de bezienswaardigheden in centrum en champs de batailles en eentje om te weten naar waar ik moet rijden voor het spectacle. Reserveren kan niet meer voor vandaag wegens te laat maar er zouden zeker nog plaatsen zijn zegt dat mademoiselleke aan de balie. Start bovendien maar bij zonsondergang.

Bon!

Met het kaartje in de hand zoek ik de twee dingen die ik in het centrum wil zien, het herdenkingsmonument – heb ik zo gevonden maar is niet zo bijzonder, enkel groot en vuil - en de ondergrondse van de citadel. De ingang van deze laatste blijkt 100m te liggen van waar ik geparkeerd sta... Dus ik sta niet aan de achterkant van de citadel maar aan de voorkant, handig om weten.

Alleen…ik vond blijkbaar beter mijn weg zonder dan mét kaart. Ik raak maar niet terug aan die parking verdorie. Na drie keer ongeveer hetzelfde toerke gedraaid te hebben beslis ik toch maar om de GPS van de ipad eens te proberen aangezien die van de telefoon het laat afweten. Blijkt dat ik nochtans wel op de goede weg was, alleen zit er een éénrichtingsstraat in de weg waardoor ik het laatste stukje telkens miste.
Ondertussen nadert de sluitingstijd van die citadel dus wordt het weer haastwerk.

Tot aan mobilhome gereden, fiets terug opgebonden, poloke aangedaan in plaats van mouwloos shirt en te voet naar ingang. Ben nog net op tijd om een toerke te maken in het binnenste van de citadel. In een soort spookkotwagentje volg je een parkoers door de buik van de citadel met een Hollandse audiogids op je kop langs een aantal taferelen en tableaux vivants. Op zich vertellen die niks nieuws (ik ken ondertussen het verhaal al een beetje) maar het bekijken van zo'n citadel op zich is ook wel iets. Ben wel blij dat ik dat poloke aangetrokken heb wat het is hier vanbinnen verdomd koud. En ik ben niet de enige die dat vind, te horen aan het tussendoorse commentaar van mijn metgezellen in het wagentje :-).

Tegen 19u sta ik terug buiten. Het madammeke van de i gaf me de raad om tegen half tien naar de site van het spektakel te gaan om een plaats te zoeken. Ik heb dus nog de tijd om mijn potje te koken en het daarna op te eten.

Ik schil patatten voor twee dagen (is anders de moeite niet), snijd een biefstuk (gekocht in Albert en dringend op te eten – enige reden waarom ik beslis te koken) in stukjes om in de wok te bakken, samen met een ui, een blikje boontjes en de helft van de intussen gekookte aardappelen. Weer een onuitgegeven versie van een diner maar het smaakt toch.

Het is nog te vroeg maar besluit toch al af te zakken naar de steengroeve waar dat vlammen en lichtdingen doorgaat. Hoop dat het zijn geld (20€) zal waard zijn en niet te kitcherig zoals die van VRT vreesden. Leg de ipad klaar om nog wat aan het dagboek te werken want dat is alweer eventjes geleden. Want er zal nog tijd zijn.

De site zou goed moeten aangeduid zijn maar weer vooral als je van ergens anders komt. Met het kaartje van de toeristeninfo kom ik een heel eind maar op laatste blijkt haar uitleg niet te kloppen. Net op moment dat ik op het laatste rondpunt de afslag neem die zij aangaf zie ik een eerste wegwijzer staan die de volgende afslag aanwijst. Grrrr. Kan pas wat verder keren maar blijkt dan inderdaad wel vlakbij te zijn.

Aan de man die aan de inrit staat vraag ik toch maar eens voor alle veiligheid (ja 'k weet het, eeuwige twijfelaar) of er nog plaatsen zouden zijn en waar ik dan terecht moet om een ticket te kopen. Blijkt een hele vriendelijke man te zijn (een kleine reus wel, zie hem later op de avond trouwens nog in de weer met rekwisieten) . Als hij hoort dat ik alleen ben, haalt hij een pakje papiertjes uit zijn zak en geeft me gewoon een vrijkaart. Twijfelen heeft dus soms zijn voordelen bedenk ik. Bovendien zegt hij me dat ik eerst moet doorrijden naar de parking beneden, daar is naast de bussen een ruimte voorzien voor camping-cars (zo noemen ze hier mobilhomes voor alle duidelijkheid). Eens het spektakel afgelopen en de bovenste parking leeg, mogen die daar onder de bomen mogen gaan staan om te overnachten. We moeten de parking enkel vrijmaken tegen 9u.

Ik bedank de mens heel vriendelijk en ben wat blij dat ik niet op die stomme camping ingeschreven heb.

Dacht dat het feit dat ik die vrijkaart kreeg er op wijst dat ze volk te kort hebben maar dat blijkt niet zo. Het zijn genummerde plaatsen, ik krijg de eerste die nog vrij is en dat is op de vierde rij vanonder. Klinkt goed maar hoe lager, hoe minder overzicht op het geheel. Nu, je hoort mijn niet klagen zou sowieso op die plaats terecht gekomen zijn en nu is 't voor niet :-).

Is toch een hele organisatie deze voorstelling. Ontelbare parkeerwachters, heel veel (vrijwillige ?) medewerkers om de mensen hun plaats te wijzen, zo'n 400 acteurs (je kan je daarvoor opgeven zo blijkt uit een folder), catering enz...

Ik denk vrijwillige medewerkers want degene die mij mijn plaats aanwijst zit er een rij naast en zet me op de vijfde rij. Zo blijkt toch als zo'n anderhalf uur later de mensen voor die plaats aankomen. Nu, al goed, want die vierde rij zat al direct vol (en de kuipzeteltjes staan dicht tegen mekaar). Zo heb ik toch op mijn gemak een heel stuk van mijn dagboek kunnen aanvullen. Tot aan vertrek Péronne en zoeken weg naar Vauquois. Er kruipt verdorie heel wat tijd in dat ding. Vraag me af of het ooit iemand – buiten mezelf dan, en zelfs dat – zal lezen. Nu ja, het houdt me ook bezig en helpt wel om de dingen even op een rijtje te zetten.

Ipad dus maar weggeborgen, het begint ondertussen te schemeren en er worden al wat beelden getoond op een scherm, reclame van het organiserend comité en de sponsors en zo. Nog wat naar de mensen gekeken. Daarbij valt mij op dat er op de eerste rij zitten waarvoor de stoeltjes echt wel te dicht bij mekaar staan - al goed dat die rij niet vol zit (en daarmee bedoel ik dan een mens per stoeltje)

23 uur, het is donker en na nog een keer of drie gehoord te hebben - meestal dan nog in 4 talen - dat je geen flashfoto's mag nemen (alsof flashen zin zou hebben als alles zich 50 tot 200m van u afspeelt) pour des raisons de securité, begint het spel.
Ik kreeg een audiogids die de gedeclameerde teksten simultaan in het Engels, Duits en Nederlands zou moeten vertalen maar alleen uit het Engels kanaal komt wat onverstaanbaar geruis. Weet niet eens of ik dat wel jammer vindt. Het Frans kan ik niet altijd helemaal volgen maar eigenlijk spreken de beelden voor zichzelf. En spreken doen ze.

Voor wie hier "onvoorbereid" naar toe komt is dit misschien soms een wat geforceerd naïef spektakelstuk. De jonge koppel naast mij, die zich bij hun binnenkomst luidop afvroegen waar ze hier nu in godsnaam verzeild waren, hoort daar waarschijnlijk bij. Ik zeg waarschijnlijk want eigenlijk weet ik het niet. Ik kijk niet opzij of op of om maar blijf naar de opvoering kijken. Ik reken mezelf dan ook bij de wél voorbereide :-).
Ik volg wat er zich op enorme "toneel" afspeelt. Slechts af en toe eens afgeleid omdat ik toch weer wil proberen iets ervan in een foto te vangen al weet ik heel goed dat dit niet kan.

Het hele verhaal van de eerste wereldoorlog, van hoe hij tot stand kwam tot hoe hij moet herdacht worden, passeert de revue in de ...geen idee hoeveel tijd dat de opvoering duurt. Als dit allemaal vrijwilligerswerk is, chapeau.

Je kan altijd kritiek hebben en ja, ik heb ook gelachen toen, na de wapenstilstand, die wat te uitbundige terugkerende Duitse officier zijn gelegenheidsvrouw omver sprong. Maar ik heb ook de ganse tijd geboeid zitten kijken en luisteren.

Toen op een bepaald moment een barrage gesuggereerd werd, met wat geluidseffecten en vuurwerkknallen, kon je de luchtverplaatsing echt voelen – op de eerste rijen zitten was dan misschien toch een voordeel. Automatisch denk je dan (ik toch): als je dit hier al voelt – en er ongemakkelijk van wordt in je kuipstoeltje – wat moet dat dan in werkelijkheid geweest zijn, toen in een inderhaast uitgegraven gat in een loopgrachtwand?
Irreëel sowieso.

Ik keer stillekes terug naar de mobilhome om er te wachten tot ze ons naar de bovenste parking laten terugkeren. Daarvoor moeten dus eerst alle auto' en bussen weg zijn en dat blijken er nogal wat te zijn. De parkeerwachters zwaaien driftig met hun zaklampen in een poging dit allemaal zo snel mogelijk gedaan te krijgen. En alhoewel je soms inderdaad ziet dat je met vrijwilligers te maken hebt en niet met professionals, kwijten ze zich heel goed van hun taak en is het eigenlijk aandoenlijk om ze bezig te zien. Zeker degene die aan onze kant staat is heel ijverig. Vermoed dat het wel eens een klant voor Indigo of consoorten zou kunnen zijn.

Eindelijk is het aan de mobilhomes. Ik heb geluk en ben bij de eerste die naar boven kunnen. Kan dus een goed (= plat) plaatske uitkiezen. Daarnet zag ik immers dat dit zeker niet voor de hele parking opgaat. Ik rij als derde of vierde naar boven met nog zo'n 30, 40 mobilhomes in mijn zog. Ik vind mijn plaats, hoef geen blokken te leggen – als ongeveer enige zo blijkt :-)  – en kan me klaar maken om te slapen. Toilet en tandenpoetsen heb ik al gedaan toen ik daarnet beneden stond te wachten – want die auto's bleven maar komen. Ik moet enkel nog mijn wekker zetten want ondervinding van de laatste dagen heeft me geleerd dat 9u vroeg is. Speel op veilig en zet die op 7u50, trek mijn kleren uit en mijn pyjamaatje aan, prijs me nogmaals gelukkig dat ik niet op een camping sta en leg me neer. 

Beelden en klanken spoken nog even door mijn hoofd maar het is inmiddels na tweeën en de slaap komt snel.